Захист прав споживачів у договорах про надання туристичних послуг з іноземним елементом (в контексті Європейського Союзу)

Автор(и)

  • М. М. Гудима кандидат юридичних наук, доцент кафедри фундаментальних юридичних дисциплін юридичного факультету ПВНЗ «Буковинський університет», Україна
  • М. М. Гудима-Підвербецька кандидат юридичних наук, доцент кафедри приватного права юридичного факультету Чернівецького національного університету імені Юрія Федьковича, Україна

DOI:

https://doi.org/10.24144/2788-6018.2025.01.28

Ключові слова:

договір, споживач, турист, захист прав, туристичні послуги, таймшер, заподіяння шкоди, юрисдикція

Анотація

У науковій публікації розглянуто питання захисту прав споживачів у договорах про надання туристичних послуг з іноземним елементом в Європейському Союзі та Україні. Наголошується, що споживачі туристичних послуг перебувають у слабшій позиції порівняно з туристичними компаніями, тому необхідно забезпечити збалансований підхід до регулювання таких відносин. Проаналізовано нормативні визначення та тлумачення поняття споживача та споживчого договору в праві ЄС та практиці ЄСПЛ. Відзначено, новели Регламенту Рим I щодо введення конкретних прив’язок до споживчих договорів, що сприяє підвищенню рівня їх захисту. Туристи, які користуються пакетними туристичними послугами, кваліфікуються як споживачі (в розумінні ЄС – фізичні особи, які укладають договори поза межами своєї професійної чи торговельної діяльності для особистих потреб) й отримують прямий захист відповідно до законодавства ЄС. Встановлено, що сторонам договору про надання туристичних послуг як споживчого договору дозволяється обирати застосовне право, але з умовою, що це не позбавляє споживача захисту, наданого імперативними нормами права його країни проживання. Акцентовано увагу на спрямованості діяльності виконавця послуг у країні постійного проживання споживача, що визначає застосовне право, якщо вибір не здійснено: у випадку пасивного споживача застосовується право країни його звичайного місця проживання, тоді як активний споживач може бути підпорядкований загальним правилам, що враховують місцезнаходження професійної сторони договору. При цьому суд має право застосувати застереження esare si clause для визначення більш тісного зв’язку договору з правом певної країни. Окрему увагу приділено колізійним нормам щодо зобов’язань про відшкодування шкоди, спричиненої в результаті надання туристичних послуг та щодо підсудності справ, які виникають із надання туристичних послуг. Підкреслюється, що застереження про вибір права або юрисдикції, включене до контракту без індивідуальних переговорів є несправедливим і може наголошуватись споживачем як таке, що є недійсним, якщо воно створює дисбаланс прав та обов’язків сторін.

Посилання

1968 Brussels Convention on jurisdiction and the enforcement of judgments in civil and commercial matters. URL: https://eur-lex.europa.eu/eli/convention/1972/454/oj (дата звернення: 15.01.2025).

Regulation (EU) No 1215/2012 of the European Parliament and of the Council of 12 December 2012 on jurisdiction and the recognition and enforcement of judgments in civil and commercial matters. URL: http://data.europa.eu/eli/reg/2012/1215/oj (дата звернення: 15.01.2025).

Regulation (EC) № 593/2008 of the European Parliament and of the Council of 17 June 2008 on the law applicable to contractual obligations (Rome I). URL: http://data.europa.eu/eli/reg/2008/593/oj (дата звернення: 15.01.2025).

Convention on the law applicable tocontractual obligations opened for signature in Rome on19 June 1980 (80/934/EEC). Official Journal of the European Communities. L № 266, du 9.10.1980. P. 1–19.

Regulation (EC) № 864/2007 of the European Parliament and of the Council of 11 July 2007 on the law applicable to non-contractual obligations (Rome II). URL: http://data.europa.eu/eli/reg/2007/864/oj (дата звернення: 15.01.2025).

Руденко О.В. Уніфікація міжнародного приватного права в ЄС. Чернівці, 2009. 204 с.

Черняк Ю.В. Інститут підсудності в міжнародному приватному праві країн Європейського Союзу та України: Монографія. К., 2008. 276 с.

Трутень В.В. Передмова / Руденко О.В. Уніфікація міжнародного приватного права в ЄС. Чернівці, 2009. С. 5–9.

Mankowski P. Uniform Rules: Article 3, in U. Magnus and P. Mankowski, Rome I Regulation. Sellier European Law Publishers, 2017. P. 103–120.

Tang. Zh. Law Applicable in the Absence of Choice. The New Article 4 of the Rome I Reguation. The Modern Law Review. Oxford (UK), 2008. Vol. 71 (5). P. 785–800.

Довгерт A.C. Удосконалення колізійного регулювання та міжнародного цивільного процесу після реформи міжнародного приватного права. 2005 року. Бюлетень Міністерства юстиції України. 2010. № 8. С. 146–152.

Про міжнародне приватне право: Закон України від 23 червня 2005 року № 2709-IV. Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2005, № 32, ст. 422. URL: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2709-15#Text.

Про захист прав споживачів: Закон України від 12 травня 1991 року № 1023-XII. Відомості Верховної Ради УРСР (ВВР). 1991. № 30. ст. 379. URL: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/1023-12#Text.

Directive 2011/83/EU of the European Parliament and of the Council of 25 October 2011 on consumer rights. URL: http://data.europa.eu/eli/dir/2011/83/oj (дата звернення: 15.01.2025).

Directive 2005/29/EC of the European Parliament and of the Council of 11 May 2005 concerning unfair business-to-consumer commercial practices in the internal market. URL: http://data.europa.eu/eli/dir/2005/29/oj (дата звернення: 15.01.2025).

Директива 2000/31/ЄС Європейського парламенту та Ради «Про деякі правові аспекти інформаційних послуг, зокрема, електронної комерції, на внутрішньому ринку» від 8 червня 2000 року. URL: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/994_224#Text (дата звернення: 15.01.2025).

Thomas K. Amending China’s Notion of a «Consumer»: Lessons from Comparative Analysis of the PRC Consumer Protection Law, 2022 Journal of Consumer Policy. 45, p. 435–456.

Judgment of the Court (Sixth Chamber) of 3 July 1997. Francesco Benincasa v Dentalkit Srl. Reference for a preliminary ruling: Oberlandesgericht München – Germany. Brussels Convention – Concept of consumer – Agreement conferring jurisdiction. Case C-269/95. European Court Reports 1997 I-03767. ECLI identifier: ECLI:EU:C:1997:337. URL: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A61995CJ0269&utm_source=chatgpt.com (дата звернення: 15.01.2025).

Judgment of the Court (Second Chamber) of 20 January 2005. Johann Gruber v Bay Wa AG. Reference for a preliminary ruling: Oberster Gerichtshof - Austria. Brussels Convention – Article 13, first paragraph – Conditions for application – Definition of «consumer contract» – Purchase of tiles by a farmer for roofing a farm building used partly for private and partly for business purposes. Case C-464/01. European Court Reports 2005 I-00439. ECLI identifier: ECLI:EU:C:2005:32. URL: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A620 01CJ0464&utm_source=chatgpt.com (дата звернення: 15.01.2025).

Judgment of the Court (First Chamber), 14 March 2013. Česká spořitelna, a.s. v Gerald Feichter. Request for a preliminary ruling from the Městský soud v Praze. Regulation (EC) No 44/2001 – Jurisdiction and the recognition and enforcement of judgments in civil and commercial matters — Articles 5(1)(a) and 15(1) – Concepts of «matters relating to a contract» and «contract concluded by a consumer» – Promissory note – Aval – Guarantee provided for a credit contract. Case C-419/11. Court reports – general. ECLI identifier: ECLI:EU:C:2013:165. An official website of the European Union. URL: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A62011CJ0419 (дата звернення: 15.01.2025).

Mankowski P., Nielsen P. Jurisdiction Over Consumer Contract: Introduction to Articles 17-19, in U. Magnus and P. Mankowski, Brussels I bis Regulation (München: Otto Schmidt, 2016). 1163 p.

Judgment of the Court (First Chamber) of 3 October 2019. Jana Petruchová v FIBO Group Holdings Limited. Request for a preliminary ruling from the Nejvyšší soud České republiky. Reference for a preliminary ruling – Judicial cooperation in civil matters – Regulation (EU) No 1215/2012 – Article 17(1) – Jurisdiction over consumer contracts – Notion of «consumer» – Natural person carrying out transactions on the international exchange market through the intermediary of a brokerage company – Regulation (EC) No 593/2008 (Rome I) – Directive 2004/39/EC – Notion of «retail client». Case C-208/18. Court reports – general. ECLI identifier: ECLI:EU:C:2019:825. URL: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A62018CJ0208 (дата звернення: 15.01.2025).

Judgment of the Court (Second Chamber) of 14 February 2019. Anica Milivojević v Raiffeisenbank St. Stefan-Jagerberg-Wolfsberg eGen.Request for a preliminary ruling from the Općinski Sud u Rijeci. Reference for a preliminary ruling – Articles 56 and 63 TFEU – Freedom to provide services – Free movement of capital — National legislation providing that credit agreements featuring international elements concluded with a non-authorised lender are invalid – Regulation (EU) No 1215/2012 – Article 17(1) – Credit agreement concluded by a natural person with a view to the provision of tourist accommodation services – Concept of «consumer» – Article 24, point 1 – Exclusive jurisdiction in matters relating to rights in rem in immovable property – Action for invalidity of a credit agreement and seeking the removal from the land register of the entry of a security interest. Case C-630/17. ECLI identifier: ECLI:EU:C:2019:123. URL: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A62017CJ0630 (дата звернення: 15.01.2025).

Judgment of the Court (Third Chamber) of 25 January 2018. Maximilian Schrems v Facebook Ireland Limited. Request for a preliminary ruling from the Oberster Gerichtshof. Reference for a preliminary ruling – Area of freedom, security and justice – Regulation (EC) № 44/2001 – Articles 15 and 16 – Jurisdiction in respect of consumer contracts – Definition of «consumer» – Assignment between consumers of claims against the same trader or professional. Case C-498/16. Court reports – general – «Information on unpublished decisions» section. ECLI identifier: ECLI:EU:C:2018:37. URL: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A62016CJ0498 (дата звернення: 15.01.2025).

Directive (EU) 2015/2302 of the European Parliament and of the Council of 25 November 2015 on package travel and linked travel arrangements. URL: http://data.europa.eu/eli/dir/2015/2302/oj (дата звернення: 15.01.2025).

Directive 2008/122/EC of the European Parliament and of the Council of 14 January 2009 on the protection of consumers in respect of certain aspects of timeshare, long-term holiday product, resale and exchange contracts. URL: http://data.europa.eu/eli/dir/2008/122/oj (дата звернення: 15.01.2025).

Про туризм: Закон України від 15 вересня 1995 року № 324/95-ВР. Відомості Верховної Ради України (ВВР). 1995. № 31, ст. 241. URL: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/324/95-%D0%B2%D1%80#Text (дата звернення: 15.01.2025).

Chen Z. Internet, Consumer Contracts and Private International Law: What Constitutes Targeting Activit y Test? Information and Communications Technology Law 32, 2023. P. 23–44.

Judgment of the Court (First Chamber) of 18 November 2020. Ryanair DAC v DelayFix. Request for a preliminary ruling from the Sąd Okręgowy w Warszawie. Reference for a preliminary ruling – Judicial cooperation in civil and commercial matters – Regulation (EU) No 1215/2012 – Contract of transport by air – Jurisdiction clause agreed to by the passenger as a consumer – Claim made by the passenger against the airline – Assignment of that claim to a collection agency – Enforceability of the jurisdiction clause by the airline against the assignee company of that passenger’s claim – Directive 93/13/EEC. Case C-519/19. ECLI identifier: ECLI:EU:C:2020:933. URL: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A62019CJ0519 (дата звернення: 15.01.2025).

##submission.downloads##

Опубліковано

2025-03-01

Номер

Розділ

Розділ 3. Цивільне право і цивільний процес; сімейне право; міжнародне приватне право